Dị vật đường tiêu hóa là một cấp cứu trong đời sống sinh hoạt. Tai nạn sinh hoạt này có thể ảnh hưởng đến tính mạng người bệnh, nhiều trường hợp có thể dẫn đến tử vong.
Đa dạng dị vật đường tiêu hóa
Hình 1 - Cấu tạo đường tiêu hóa
Dị vật có thể gặp ở bất cứ đoạn nào của đường tiêu hóa từ miệng, thực quản, dạ dày, ruột non, đại trực tràng và hậu môn nhưng ở đoạn thực quản và ruột non là hay gặp nhất. Dị vật thường là các xương động vật (xương gà, vịt, cá, chim…), các dị vật trong đời sống sinh hoạt (tăm tre, đinh, đồng xu…) hay các khối thức ăn dạng cơ gân. Biến chứng khi bị dị vật đường tiêu hóa trên rất nguy hiểm nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời, gây thủng nội tạng chảy máu, áp xe tại chỗ, nhiễm trùng máu thậm chí gây tử vong.
Nhiều nạn nhân không hề biết mình nuốt dị vật
Thông thường, nạn nhân thường bị dị vật đường tiêu hóa trong dịp lễ Tết, hội hè, đình đám. Trong những buổi tiệc tùng, một số người sẽ không nhai kỹ, nuốt vội khối thức ăn có lẫn dị vật, xương. Không hiếm trường hợp trong số này không biết rằng mình đã nuốt phải dị vật. Trẻ em hiếu động hay ngậm nuốt đồ chơi, vật dụng, hạt quả cũng là đối tượng có nguy cơ cao.
Ngoài ra, cần chú ý đến bệnh nhân già yếu, hoặc người mất răng làm giảm khả năng cắn, xé, nhai thức ăn dẫn đến cố nuốt khối thức ăn dai, gân, da, xương....
tài xỉu
cũng tiếp nhận nhiều trường hợp người bệnh nuốt phải dị vật là viêm thuốc còn nguyên vỏ nhôm có cạnh sắc nhọn do người bệnh uống thuốc ban đêm không bật đèn nên không để ý thuốc còn nguyên vỏ.
Một nhóm đối tượng nguy cơ cao nuốt dị vật nữa là người có thói quen ngậm tăm sau khi ăn. Thói quen này đặc biệt nguy hiểm khi nạn nhân có uống bia, rượu rồi ngủ quên, nuốt phải tăm lúc nào không biết.
Hình 2 - Dị vật xương cá trên CT scan
Hình 3 - Dị vật xương cá trong PTNS
Triệu chứng tùy thuộc vào vị trí của dị vật
Tùy theo vị trí của dị vật trong đường tiêu hóa mà bệnh nhân khi nuốt dị vật có những triệu chứng tương ứng:
Dị vật thực quản thường có các triệu chứng: Ngay sau khi hóc phải dị vật, người bệnh có cảm giác nuốt vướng, nuốt đau, không ăn uống được và thường nôn sau khi tiếp tục ăn uống. Đây cũng là triệu chứng khiến nhiều người nuốt dị vật phải đi thăm khám. Một số trường hợp người nuốt phải dị vật cảm thấy tức ngực khó thở, đau kèm theo nóng rát vùng sau xương ức. Giai đoạn muộn thì dị vật gây xước rách, nhiễm trùng tại vị trí mắc phải, người bệnh có sốt, đau nhiều vùng họng, ứ đọng đờm rãi và thức ăn.
Dị vật dạ dày như khối thức ăn gây tắc môn vị và hành tá tràng, người bệnh vẫn ăn uống được, chỉ có cảm giác buồn nôn, ăn không tiêu và thường nôn ra dịch thức ăn chưa tiêu lẫn thức ăn cũ.
Dị vật ruột non hay đại trực tràng thì triệu chứng mơ hồi trong 1 vài ngày đầu có thể bệnh nhân đau bụng âm ỉ, dễ nhầm nhẫn các bệnh lý khác, giai đoạn muộn thành khối áp xe thì bệnh nhân nhiễm trùng nặng hơn, sốt, có hội chứng viêm phúc mạc.
Chẩn đoán dị vật đường tiêu hóa bằng cách nào?
Khi nghi ngờ người bệnh có dị vật đường tiêu hóa, bác sĩ sẽ hỏi tiền sử ăn uống và triệu chứng xâm nhập khi hóc, nuốt dị vật.
Chụp X quang có thể thấy hình ảnh dị vật ở những dị vật cản quang hoặc hình ảnh gián tiếp là viêm phổi, tràn dịch màng phổi trong dị vật thực quản đã có biến chứng, có hơi trong ổ bụng trong dị vật ruột non hoặc đại trực tràng có biến chứng thủng.
Siêu âm có thể thấy khối áp xe hoặc chụp CT Scan có thể thấy được hình ảnh dị vật.
Nội soi dạ dày tá tràng là phương pháp sử dụng để chẩn đoán xác định và điều trị can thiệp qua nội soi (gắp dị vật thực quản hoặc dạ dày).
Xét nghiệm máu thấy có hội chứng nhiễm trùng, bạch cầu máu tăng.
Phương pháp điều trị dị vật đường tiêu hóa hiện nay
Đối với dị vật đường tiêu hóa ở thực quản, dạ dày thì điều trị bằng phương pháp gắp dị vật qua nội soi là phương pháp an toàn và triệt để nhất: Người bệnh sẽ được khám lâm sàng, chụp X-quang xác định, làm các xét nghiệm tiền mê. Tiến hành gắp dị vật qua nội soi gây mê đường tiêu hóa đảm bảo an toàn, không đau và tránh co thắt thực quản, kích thích, nôn khi soi.
Tuy nhiên, ở giai đoạn muộn, khi dị vật đã gây biến chứng viêm, áp xe trung thất thì việc điều trị hết sức khó khăn, đòi hỏi bác sĩ điều trị phải có trình độ chuyên môn, kinh nghiệm điều trị và tay nghề cao. Các trường hợp này cần được điều trị tại các trung tâm lớn nhiều kinh nghiệm vì quá trình phẫu thuật phức tạp, cần nhiều kinh nghiệm lúc phẫu thuật cũng như hồi sức.
Đối với dị vật ruột non hoặc đại trực tràng thì phải phẫu thuật. Tùy theo giai đoạn sớm hay muộn, tùy theo kinh nghiệm phẫu thuật viên cũng như tùy theo điều kiện của cơ sở y tế mà bệnh nhân được phẫu thuật nội soi hay mổ mở, có cắt ruột hay không cũng như bệnh nhân có mang hậu môn nhân tạo hay không.
HÌnh 4 - Gắp dị vật xương cá ở thực quản
Hình 5 - Gắp dị vật viên thuốc ở thực quản
Phòng ngừa dị vật đường tiêu hóa
Trong khi ăn cần ăn chậm, nhai kỹ, tránh vừa ăn vừa cười đùa, mất tập trung.
- Tránh thức ăn dai, gân, da, thức ăn có lẫn xương
- Cần cắt nhỏ nấu kỹ thức ăn cho người cao tuổi, trẻ nhỏ
- Lưu ý các loại thịt, cá có lẫn xương mà chưa được lọc kỹ
- Bỏ thói quen ngậm tăm sau khi ăn xong
- Bóc bỏ vỏ thuốc khỏi vỉ trước khi dùng
- Khi có tiệc rượu hết sức cẩn thận trong quá trình ăn uống
Khi nghi ngờ đã nuốt dị vật hoặc cảm thấy các triệu chứng khó chịu đã được mô tả ở trên, người bệnh cần đến khám tại các cơ sở Y tế có chuyên khoa Tiêu hóa để được điều trị can thiệp ngay. Người bệnh tuyệt đối không nên tự ý điều trị tại nhà, không chữa theo mẹo dân gian, không cố nuốt thêm thức ăn với mục đích làm dị vật “trôi” xuống vì điều này có thể làm tổn thương thêm đường tiêu hóa và khiến bệnh thêm phức tạp.
BS.CK2 Nguyễn Phú Hữu
Phó khoa Ngoại Tiêu hóa, tài xỉu
Tìm bác sĩ
Lịch khám bệnh
